Antoni Małecki (uczony)

Antoni Małecki
Data i miejsce urodzenia	16 lipca 1821 ; Objezierze
Data i miejsce śmierci	7 października 1913 ; Lwów
Zawód, zajęcie	historyk
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Teksty w Wikiźródłach

Antoni Małecki (ur. 16 lipca 1821 w Objezierzu, zm. 7 października 1913 we Lwowie) – polski historyk literatury, historyk-mediewista, językoznawca, filolog klasyczny, heraldyk, dramaturg, slawista, rektor Uniwersytetu Lwowskiego, profesor uniwersytetów: Jagiellońskiego, Lwowskiego, oraz w Innsbrucku, poseł na Sejm Krajowy Galicji.

Życiorys

W 1841, po ukończeniu Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu, wstąpił na uniwersytet w Berlinie, gdzie w owym czasie licznie kształciła się młodzież polska. Studiował filologię klasyczną, germanistykę, slawistykę, filozofię (m.in. pod kierunkiem K.L. Micheleta^[1]) i historię (u Leopolda Rankego)^[2])^[3].

Fryderyk Henryk Lewestam napisał w „Tygodniku Ilustrowanym” z 12 grudnia 1863 o studentach polskich kształcących się na uniwersytecie berlińskim:

Ruch umysłowy w tej młodzieży, jej zapał do nauki, jej przeświadczenie o ważności duchowego swojego posłannictwa, rokowały najpiękniejsze nadzieje. Podczas kiedy studenci niemieccy trwonili dnie i noce na pijackich hulankach i pojedynkach, młodzi Polacy, ze wzrokiem niewzruszenie w świątynię nauk wlepionym, uzupełniali jednostronność cudzoziemskiej wszechnicy poważnymi studiami nad własną przeszłością, nad jej dziejami, literaturą, instytucjami społecznymi. Małecki był jednym z najgorliwiej i najgoręcej zabierających się do pracy około literatury ojczystej.

W grudniu 1844 obronił doktorat z filologii na podstawie rozprawy o szkole Platona. W lutym 1845 złożył w Berlinie egzamin na nauczyciela gimnazjalnego. W tym też roku rozpoczął pracę w poznańskim Gimnazjum św. Marii Magdaleny jako wykładowca języka polskiego, łaciny, greki oraz historii.

W latach 1850–1852 był profesorem nadzwyczajnym filologii klasycznej na Uniwersytecie Krakowskim.

W grudniu 1852 został usunięty z uniwersytetu za „brak politycznej lojalności” – sprzeciwiał się wprowadzeniu języka niemieckiego jako wykładowego do szkół średnich. W czerwcu 1853 na polecenie policji musiał opuścić Kraków.

Udał się do Poznania, gdzie otrzymał pracę w miejskiej szkole realnej jako wykładowca języka polskiego. Od 1854 do 1856 był profesorem filologii klasycznej na Uniwersytecie w Innsbrucku. Od 1856 był profesorem zwyczajnym na Uniwersytecie Lwowskim w katedrze literatury i języka polskiego; prowadził także wykłady z historii. Od 1864 był członkiem austriackiej Rady Szkolnej (Unterichtsrat) w Wiedniu. Współorganizował i był członkiem galicyjskiej Rady Szkolnej Krajowej. W latach 1872–1873 był rektorem Uniwersytetu Lwowskiego. W grudniu 1874 przeszedł na emeryturę.

Związany z Ossolineum – w latach 1869–1872 i 1882–1913 pełnił funkcję zastępcy kuratora Zakładu. Od 1871 był członkiem Rady Miejskiej Lwowa. W 1872 został członkiem Akademii Umiejętności; był także członkiem korespondentem Serbskiego Towarzystwa Naukowego w Belgradzie. Długoletni poseł na sejm krajowy galicyjski (1876–1889), a w 1881 został dożywotnim członkiem austriackiej Izby Panów. Był współzałożycielem Macierzy Polskiej we Lwowie, od 1888 na czele jej Rady Wykonawczej.

W latach 1873–1893 był współwydawcą serii „Monumenta Poloniae Historica”. W 1869 otrzymał tytuł członka honorowego Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego we Lwowie^[4]. Był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk^[5]. W 1901 został prezesem nowo założonego we Lwowie Towarzystwa dla Popierania Nauki Polskiej^[6], stanowisko to piastował prawie 12 lat, do dnia swojej śmierci^[7]. W 1905 został wybrany członkiem komisji mającej zbadać gospodarkę w fabryce wagonów w Sanoku celem rozpoznania jej nierentowności^[8].

Antoni Małecki zmarł 7 października 1913 we Lwowie. Został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim. Był żonaty z Wincentyną z domu Kierską^[9].

Twórczość

Beletrystyka

Dramaty:
- List żelazny, 1854,
- Grochowy wieniec, czyli Mazury w Krakowie, 1855,

Działalność naukowa

Prace filologiczne:
- Juliusz Słowacki jego życie i dzieła w stosunku do współczesnej epoki, t. 1-2, 1866–1867,
- Jana Kochanowskiego młodość, 1883,
- Gramatyka języka polskiego,
- Gramatyka historyczno-porównawcza języka polskiego, 1879

Prace historyczne:
- Co rozumieć o runach słowiańskich i autentyczności napisów na mikorzyńskich kamieniach, 1872,
- Panowanie Bolesława Krzywoustego, 1873,
- Biskupstwa w pierwotnej epoce Polski oraz klasztory w Polsce w obrębie wieków średnich, 1875,
- Wewnętrzny ustrój w pierwotnej Polsce (Przewodnik naukowy i literacki, Lwów 1875),
- Z przeszłości dziejowej pomniejsze pisma Tom 1., Tom 2., Kraków 1897 (pierwodruk 1875),
- Studia heraldyczne Tom 1., Tom 2., 1890,
- Lechici w świetle historycznej krytyki, 1897, wyd. 2, przejrzane przez autora (1907)
- W kwestii fałszerstw dokumentów, 1904,
- Wybór mów staropolskich świeckich sejmowych i innych,

Redakcje naukowe:
- Biblia Królowéj Zofii żony Jagiełły z Kodexu Szaroszpatackiego, Lwów: nakładem księcia Jerzego Henryka Lubomirskiego, 1871, s. 349 .

Wyróżnienia

21 stycznia 1892 został honorowym obywatelem Lwowa.
W 1892 otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Przed 1899 został wyróżniony Odznaką Honorową za Dzieła Sztuki i Umiejętności^[10]^[11].
W 1901 został wybity medal upamiętniający Antoniego Małeckiego, wydany przez Uniwersytet Lwowski, a zaprojektowany przez Stanisława Romana Lewandowskiego^[12].
Jeszcze za jego życia nadano jednej z ulic Lwowa imię Antoniego Małeckiego.
Imieniem Antoni Małeckiego nazwano ulice w Poznaniu (Ulica Antoniego Małeckiego w Poznaniu), Olsztynie, Sanoku (obecnie ulica gen. W. Sikorskiego w Sanoku^[13]^[14]).
Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy w Obornikach nosi imię Antoniego Małeckiego.

Przypisy

↑ Gubrynowicz 1920 ↓, s. 17–18.
↑ Gubrynowicz 1920 ↓, s. 24–25.
↑ MariolaM. Hoszowska MariolaM., Działalność Macierzy Polskiej we Lwowie w latach 1882–1894, „Galicja. Studia i Materiały”, 1/2015, s. 134–152 [dostęp 2021-01-18] .
↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1914. Lwów: 1914, s. 1069.
↑ Bolesław Erzepki, Spis członków Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu, Poznań 1896, s. 3.
↑ Sprawozdanie Wydziału Towarzystwa dla Popierania Nauki Polskiej za rok 1901, Lwów 1902 Nakładem Towarzystwa, s. 24.
↑ Sprawozdanie Wydziału Towarzystwa dla Popierania Nauki Polskiej za rok 1913, Lwów 1913 Nakładem Towarzystwa, s. 30.
↑ Strejk kowali. „Gazeta Sanocka”, s. 2, nr 68 z 16 kwietnia 1905.
↑ Z żałobnej karty. „Nowości Illustrowane”. Nr 37, s. 15, 13 września 1913.
↑ Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie. Rok 1898/9. Kraków: 1899, s. 6.
↑ Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie. Rok 1910/1911. Kraków: 1911, s. 6.
↑ Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 32. ISBN 83-919305-8-0.
↑ Wykaz firm handlowych, przemysłowych, rzemieślniczych i wolnych zawodów miasta Sanoka, Zagórza, Rymanowa, Mrzygłoda, Bukowska 1937/8. Informator Chrześcijański. Sanok: Krakowska Kongregacja Kupiecka. Oddział Sanok, 1938, s. 6, 7, 12.
↑ Andrzej Romaniak: Sanok. Fotografie archiwalne – Tom I. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2009, s. 334, 366. ISBN 978-83-60380-26-0.

Bibliografia

Leon Gustaw Dziubiński: Poczet prezydentów, wiceprezydentów i obywateli honorowych miasta Lwowa. Lwów: 1896, s. 21–22.
OskarO. Halecki OskarO., Antoni Małecki jako badacz dziejów piastowskich, „Kwartalnik Historyczny”, 28 (1), 1914, s. 1–26 [dostęp 2021-01-18] .
BronisławB. Gubrynowicz BronisławB., Antoni Małecki 1821–1913, Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1920 [dostęp 2021-01-18] .
Paweł Anders: Patroni wielkopolskich ulic. Poznań: Wyd. Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury, 2006. ISBN 978-83-87816-76-6. OCLC 150250940.
Pogrzeb św. p. A. Małeckiego. „Nowości Illustrowane”. 42, s. 2–3, 18 października 1913.

Linki zewnętrzne

Juliusz Kleiner – „Antoni Małecki” w: „Sztychy” (fragmenty), 1913,
Piotr Czartoryski-Sziler – Antoni Małecki – legendarny strażnik polszczyzny,
Antoni Małecki, artykuł w WIEM. portalwiedzy.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-05-03)]..
Prace Antoniego Małeckiego w serwisie polona.pl

[CITEREFGubrynowicz192017–18-1] Gubrynowicz 1920 ↓, s. 17–18.

[CITEREFGubrynowicz192024–25-2] Gubrynowicz 1920 ↓, s. 24–25.

[3] MariolaM. Hoszowska MariolaM., Działalność Macierzy Polskiej we Lwowie w latach 1882–1894, „Galicja. Studia i Materiały”, 1/2015, s. 134–152 [dostęp 2021-01-18] .

[4] Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1914. Lwów: 1914, s. 1069.

[5] Bolesław Erzepki, Spis członków Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu, Poznań 1896, s. 3.

[6] Sprawozdanie Wydziału Towarzystwa dla Popierania Nauki Polskiej za rok 1901, Lwów 1902 Nakładem Towarzystwa, s. 24.

[7] Sprawozdanie Wydziału Towarzystwa dla Popierania Nauki Polskiej za rok 1913, Lwów 1913 Nakładem Towarzystwa, s. 30.

[8] Strejk kowali. „Gazeta Sanocka”, s. 2, nr 68 z 16 kwietnia 1905.

[9] Z żałobnej karty. „Nowości Illustrowane”. Nr 37, s. 15, 13 września 1913.

[10] Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie. Rok 1898/9. Kraków: 1899, s. 6.

[11] Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie. Rok 1910/1911. Kraków: 1911, s. 6.

[12] Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 32. ISBN 83-919305-8-0.

[13] Wykaz firm handlowych, przemysłowych, rzemieślniczych i wolnych zawodów miasta Sanoka, Zagórza, Rymanowa, Mrzygłoda, Bukowska 1937/8. Informator Chrześcijański. Sanok: Krakowska Kongregacja Kupiecka. Oddział Sanok, 1938, s. 6, 7, 12.

[14] Andrzej Romaniak: Sanok. Fotografie archiwalne – Tom I. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2009, s. 334, 366. ISBN 978-83-60380-26-0.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]